ഇതൊക്കെയായിരുന്നു ജമാഹിരിയായിലെ വിശേഷങ്ങള്‍

ലിബിയയില്‍ ഖദ്ദാഫിയോട് കൂറുള്ള പട്ടാളക്കാരും സിവിലിയന്‍മാരും ഏറ്റുമുട്ടുമ്പോള്‍ ഓര്‍മ ഒരു വര്‍ഷം മുമ്പുള്ള ട്രിപ്പോളിയിലേക്ക് തിരിഞ്ഞു നടക്കുകയാണ്. പോരാട്ടം നടക്കുന്ന പ്രദേശങ്ങള്‍ എനിക്ക് പരിചയമുള്ളവയും സന്ദര്‍ശിച്ചവയുമാണ്. ഒരു പക്ഷേ, എന്റെ ലിബിയന്‍ സുഹൃത്തുക്കളില്‍ പലരും ഏറ്റുമുട്ടലില്‍ മരണം വരിച്ചിട്ടുണ്ടാകാം; അവരില്‍ പലരും തികഞ്ഞ ഖദ്ദാഫി വിരുദ്ധരും അദ്ദേഹത്തിന്റെ സോഷ്യല്സ്റ വായാടിത്തത്തെ അവജ്ഞയോടെ കണ്ടിരുന്നവരുമായിരുന്നല്ലോ. കശ്മീരിയായ സുഹൃത്ത് ബെന്‍ഗാസിക്കരികിലുള്ള ഒരു ബോംബു നിഴല്‍ പ്രദേശത്തിരുന്ന്‍ വല്ലപ്പോഴും കുറിച്ചിട്ടിരുന്ന ഫേസ് ബുക് സന്ദേശങ്ങളും ഇപ്പോള്‍ നിലച്ചു പോയി. ആ സുഹൃത്തിന്റ ആയുസിനും ആരോഗ്യത്തിനും വേണ്ടി പ്രാര്‍ഥിച്ചു കൊണ്ട്....

ബ്ളോഗായി നിങ്ങളുടെ മുമ്പില്‍ അണിഞ്ഞോരുങ്ങി നില്‍ക്കുന്ന ഈ ലേഖനം ഏഴെട്ടു മാസങ്ങള്‍ക്കു മുമ്പ് ഞാന്‍ വെറുതെയിരിക്കുന്നത് ഇഷ്ടമില്ലാത്ത പത്രപ്രവര്‍ത്തകനായ സുഹൃത്തിന്റെ നിര്‍ബന്ധത്തിന് മുമ്പില്‍ കുനിഞ്ഞു പോയപ്പോള്‍ എഴുതിയതാണ്. ഇന്ന് രാഷ്ട്രീയ സ്ഥിതിഗതികള്‍ അമ്പേ മാറിയിട്ടുണ്ടങ്കിലും ലിബിയന്‍ ജീവിതം ഇനിയും പഴയ പോലെ തുടരും എന്ന് അറിയിച്ചു കൊണ്ട് ബൂലോഗത്തിലേക്ക് പ്രവേശിക്കുന്നു..

ട്രിപ്പോളി വിമാനത്താവളം തീര്‍ത്തും നിരാശപ്പെടുത്തി. കോഴിക്കോടിന്റെ മൂന്നിലൊന്നു സൌകര്യം. ഇമിഗ്രേഷന്‍ പ്രക്രിയകള്‍ക്കെല്ലാം ആവശ്യത്തില്‍ കൂടുതല്‍ സമയം. നോക്കുന്നിടത്തെല്ലാം കര്‍ക്കശ മുഖഭാവത്തോടെയുള്ള ഖദ്ദാഫിയുടെ ചിത്രം. ആകെ ബഹളമാണ്. ഉദ്യോഗസ്ഥന്‍മാര്‍ തമ്മില്‍ സംസാരിക്കുന്നതൊന്നും മനസ്സിലാവുന്നില്ല. ഇതെന്തു തരം അറബി ?

ലഗേജ് വന്നില്ല. അടുത്തു കണ്ട പോലിസുകാരനോടു ചോദിച്ചപ്പോള്‍ അയാള്‍ പല്ലിളിച്ചു. 'സ്തന്ന ശുവൈ' ഒന്ന് ക്ഷമിക്ക് ചങ്ങാതീ എന്നായിരിക്കാം പറഞ്ഞതെന്നൂഹിച്ച്  കാത്തിരുന്നു. കുറെസമയം കഴിഞ്ഞ് അതേ പോലിസുകാരന്‍ ഒരു മുറിക്കകത്തേക്ക് ചൂണ്ടിക്കാണിച്ച് അവിടെയിരിക്കുന്ന പോലിസുകാരനോടു ചോദിക്കാന്‍ പറഞ്ഞു. ദുബൈ ജീവിതം മറപ്പിച്ചു കളഞ്ഞതും അധ്യാപകനായിരുന്ന കാലത്ത് ക്ളാസ് മുറിയില്‍ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നതുമായ വ്യാകരണബദ്ധമായ അറബി പുറത്തെടുത്ത് കാര്യങ്ങള്‍ അയാളുടെ മുമ്പില്‍ അവതരിപ്പിച്ചു. 'മാ ജാഷല്‍ യൌം, തആല്‍ ഗുദ്വ' (ഇന്ന് വന്നിട്ടില്ല, നാളെ വാ)

ദുബൈയില്‍ കുറെക്കാലം ജോലി ചെയ്താണ് നിങ്ങള്‍ ലിബിയയില്‍ എത്തുന്നതെങ്കില്‍ തുലഞ്ഞതു തന്നെ. എല്ലാം പതുക്കെയാണ്. ഒച്ചുകളുടെ റിലേ മല്‍സരത്തിന്റെ റിസള്‍ട്ട് വരാന്‍ എത്രസമയമെടുക്കും? അതിനേക്കാള്‍ സമയം കൊണ്ടേ ലിബിയയിലെ ഗവണ്‍മെന്റ് ഓഫീസുകളില്‍ നിന്ന് വല്ലതും സാധിച്ചു കിട്ടൂ. 'തആല്‍ ഗുദ്വ' (നാളെ വരൂ)  എന്നതാണ് ഈ ഓഫീസുകളെ മുന്നോട്ടു നയിക്കുന്ന പ്രധാനമന്ത്രം. ദുബൈയില്‍ എല്ലാം ഓണ്‍ലൈന്‍ ആണെങ്കില്‍ ലിബിയ എന്ന രാജ്യം തന്നെ മാന്വലാണ്. സര്‍ക്കാര്‍ ഓഫീസുകളില്‍ വൃത്തിയും വെടിപ്പും വളരെ കുറവ്. നമ്മുടെ നാട്ടിനേതിനേക്കാള്‍ മോശം. ദുബൈയിലെ ഓഫീസുകളിലൊന്നും പേന അനിവാര്യമായ ഘടകമേയല്ല. എല്ലാ ഫയലുകളും കംപ്യൂട്ടറിലൂടെയാണ് നീങ്ങുന്നത്. ലിബിയയിലെ കോടതികള്‍ അടക്കമുള്ള ഒരു ഗവണ്‍മെന്റ് കാര്യാലയവും കംപ്യൂട്ടര്‍വല്‍ക്കരിച്ചിട്ടില്ല. കംപ്യൂട്ടറിന്റെ പ്രാകൃതരൂപങ്ങള്‍ പോലും അവിടെയില്ല.

മൂന്നു പതിറ്റാണ്ടായി ലിബിയയില്‍ പ്രവര്‍ത്തിച്ചു കൊണ്ടിരിക്കുന്ന ഒരു ഇന്ത്യന്‍ ബഹുമേഖലാ കമ്പനിയുടെ പബ്ളിക് റിലേഷന്‍സ് മാനേജറായിട്ടാണ് ഞാന്‍ ട്രിപ്പോളിയിലെത്തുന്നത്. പിറ്റേന്ന് കാലത്ത് അഡ്മിനിസ്ട്രേഷന്‍ മാനേജറുടെ മുമ്പിലെത്തി ഡ്യൂട്ടി ഏറ്റെടുത്തു. അദ്ദേഹം മലയാളിയാണ്. ചങ്ങനാശേരി സ്വദേശി വിവേകചന്ദ്രന്‍ നായര്‍. പതിറ്റാണ്ടുകള്‍ നീണ്ട ഔദ്യോഗിക ജീവിതത്തിന്റെ പകുതി മുക്കാലും ബഗ്ദാദിലും അമ്മാനിലും ട്രിപ്പോളിയിലുമായാണ് കഴിച്ചു കൂട്ടിയതെങ്കിലും ഒരക്ഷരം അറബി അറിയില്ലെന്നതാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രത്യേകത. ആരെക്കുറിച്ചും ഒരു മതിപ്പുമില്ല. ജോലിയില്‍ അതി സമര്‍ഥനായതു കൊണ്ട് കമ്പനിക്ക് പ്രിയപ്പെട്ടവനായി ഇപ്പോഴും കഴിയുന്നു. തനിക്ക് തോന്നുന്ന കാര്യങ്ങള്‍ മുഖത്തുനോക്കി പറയുമെങ്കിലും മുതലാളിയായ സര്‍ദാര്‍ജിക്ക് നായര്‍ സാബിനെ പെരുത്ത് ഇഷ്ടമാണ്. മലയാളിയാണെന്ന ഒറ്റക്കാരണത്താല്‍ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സഹായം എനിക്ക് നല്ലതുപോലെ ലഭിക്കുകയും ചെയ്തു.

പേഴ്സണല്‍ മാനേജര്‍ കുട്ടികൃഷ്ണന്‍ നമ്പൂതിരിയുടെ കാര്യം ഏതാണ്ട് ഇങ്ങനെയൊക്കെയാണെങ്കിലും അല്‍പ്പം വ്യത്യാസമുണ്ട്. കമ്പനിയോടൊപ്പം ദല്‍ഹിയില്‍ നിന്നും യാത്ര ചെയ്ത് ട്രിപ്പോളിയിലെത്തിയതാണ് ഈ ചേര്‍ത്തലക്കാരന്‍. രണ്ട് പെണ്‍കുട്ടികള്‍. പ്ളസ് ടു വരെ ട്രിപ്പോളിയിലെ ഇന്ത്യന്‍ എമ്പസി സ്കൂളില്‍ പഠിച്ച ഇരുവരും നാട്ടില്‍ എഞ്ചിനീയറിംഗിനു പഠിക്കുന്നു. അധവിക്കാലങ്ങളില്‍ മാതാപിതാക്കളെ കാണാന്‍ വരും. ഭാര്യ ഇടക്കിടെ നാട്ടില്‍ പോകും. കുട്ടി സാര്‍ ആറോ ഏഴോ വര്‍ഷം കൂടുമ്പോഴാണ് ജന്‍മനാടുമായുള്ള ബന്ധം പുതുക്കുന്നത്. അതു തന്നെയും ഏറിയാല്‍ രണ്ടാഴ്ച. തിരിച്ചെത്തി വീണ്ടും ഫയലുകളുമായുള്ള സല്ലാപം തുരടും. നന്നായി അറബി എഴുതുകയും വായിക്കുകയും സംസാരിക്കുകയും ടൈപ്പ്  ചെയ്യുകയുമൊക്കെ ചെയ്യുന്ന കുട്ടിക്ക് ജോലിയല്ലാതെ മറ്റൊരു വ്യവഹാരമില്ല. എന്നാല്‍ അദ്ദേഹത്തിന് ഒരു ദുഷ്പേരുണ്ട്. ആയിരക്കണക്കിന് ഇന്ത്യന്‍ തൊഴിലാളികളില്‍ മലയാളികളോടു മാത്രമേ അദ്ദേഹം മധുരമായി പെരുമാറുകയുള്ളുവത്രെ. ആര്‍ക്കറിയാം? പക്ഷെ ഒരു കാര്യം തീര്‍ച്ച. എന്നോട് അദ്ദേഹത്തിന്റെ പെരുമാറ്റം അതീവ ഹൃദ്യമായിരുന്നു.

ഇനിയുള്ള ദിവസങ്ങളില്‍ ജോലി ചെയ്യേണ്ടിയിരുന്ന മുറിയിലേക്ക് അദ്ദേഹം തന്നെയാണ് എന്നെ നയിച്ചത്. ടൈയും കോട്ടുമണിഞ്ഞ് നിരന്നിരുന്ന് ജോലി ചെയ്യുന്ന സുന്ദരന്‍മാര്‍ക്ക് എന്നെ അറബിയില്‍ തന്നെ പരിചയപ്പെടുത്തി. കണ്ടാല്‍ 18 വയസ് പ്രായം തോന്നിക്കുന്ന ഒരു പയ്യന്‍ ഓടി നടന്ന് അറബി രാജ്യങ്ങളില്‍ പതിവില്ലാത്ത ശുദ്ധമായ അറബിയില്‍ എല്ലാവരോടും വര്‍ത്തമാനം പറയുന്നു. വൈകാതെ എന്റെ അടുമെത്തി. പേര് സയ്യിദ് മുബാറക് ഫൈസല്‍. ദല്‍ഹിക്കാരന്‍. ജാമിഅ മില്ലിയയില്‍ നിന്ന് അറബി ഭാഷയില്‍ ബിരുദാനന്തര ബിരുദം കഴിഞ്ഞ് ദല്‍ഹിയിലെ പ്രശസ്തമായ ഒരു ആശുപത്രിയില്‍ പരിഭാഷകനായി ജോലി നോക്കവെ നാലു വര്‍ഷം മുമ്പാണ് ഫൈസല്‍ ലിബിയയിലെത്തിയത്. അലിഗഡില്‍ എന്റെ സഹപാഠിയായിരുന്ന അബ്ദുല്‍ മാജിദ് കാസി ജാമിഅയില്‍ അവന്റെ അധ്യാപകനായത് എന്റെ ഭാഗ്യമായി. ഗുരുവിന് കിട്ടുമായിരുന്ന മുഴുവന്‍ പരിചരണവും എന്റേതായി. നിത്യോപയോഗത്തിനുള്ള അവശ്യവസ്തുക്കള്‍ ഇനിയും എത്തിച്ചേര്‍ന്നിട്ടില്ലാത്ത ലഗേജിലായിരുന്നത് കൊണ്ട് പുതിയവ വാങ്ങാന്‍ അവന്‍ എന്റെ കൂടെ വന്നു. കടയിലും ശുദ്ധ അറബിയാണ് ഫൈസല്‍ ഉപയോഗിക്കുന്നത്. ഷോപ്പുടമ ചെറുപ്പക്കാരനായ ബദ്ര്‍ ശുദ്ധ അറബിയില്‍ തന്നെ മറുപടി പറയുന്നു. നേരത്തെ വിമാനത്താവളത്തില്‍ കേട്ട അറബിയാണ് പൊതുഭാഷ. അതേസമയം ലിബിയയില്‍ വിദ്യാസമ്പന്നരായ അറബികള്‍ അയത്ന ലളിതമായി കലര്‍പ്പില്ലാത്ത അറബിയില്‍ സംസാരിക്കുന്നു. ഒരേസമയം ഇതു രണ്ടും അവര്‍ക്കു വഴങ്ങും. ഗള്‍ഫ് രാജ്യങ്ങളില്‍ അങ്ങനെയല്ല. കോടതികളിലും മതകാര്യ, വിദ്യാഭ്യാസ വകുപ്പുകളിലും മാത്രമാണ് ശുദ്ധ അറബി ഉപയോഗിക്കുന്നത്.

ചുറ്റുവട്ടത്തുള്ള ലിബിയന്‍ ചെറുപ്പക്കാരുമായി 'എടാപോടാ' മട്ടില്‍ സംസാരിക്കുന്ന ഫൈസലിനെ ഒരു ദിവസം അലിബാബ പിടിച്ചു. പൊതുവെ കുറ്റകൃത്യങ്ങളുടെ നിരക്ക് കുറഞ്ഞ ലിബിയയില്‍ 'അലിബാബ'മാരെ സൂക്ഷിക്കണമെന്ന് ഫൈസല്‍ തന്നെയാണ് പറഞ്ഞു തന്നത്. സുദാന്‍, നൈജീരിയ, ചാഡ് തുടങ്ങിയ അയല്‍രാജ്യങ്ങളില്‍ നിന്ന് ജോലി അന്വേഷിച്ചു വരുന്ന പലരും 'അന അലിബാബ' എന്നു പരിചയപ്പെടുത്തി വഴിപോക്കരുടെ പണവും മൊബൈലും മറ്റും കത്തികാട്ടി കവര്‍ന്നെടുക്കുന്നു. പട്ടാപ്പകല്‍ പട്ടണ നടുവില്‍ വെച്ചു പോലും പലരും ഇത്തരം കവര്‍ച്ചകള്‍ക്ക് ഇരകളായിട്ടുണ്ട്. ഫൈസലിനെ അലിബാബമാര്‍ പിടിച്ചപ്പോള്‍ അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഏറ്റവുമടുത്ത ലിബിയക്കാരായ കൂട്ടുകാര്‍ ഓടിയെത്തി രക്ഷപ്പെടുത്തി. പിന്നീട് ഫൈസല്‍ അതിലും വലിയ ഒരു കെണിയില്‍ ചെന്നുപെട്ടു. ഞാന്‍ ലിബിയ വിടുമ്പോള്‍ അന്നാട്ടുകാരിയായ ഒരു യുവതിയുമായി കൊടിയ പ്രണയത്തിലായിരുന്നു അവന്‍. ഏറെ നിയമപ്രശ്നങ്ങള്‍ക്കു  വഴിയൊരുക്കാവുന്ന, പുറത്തറിയുമ്പോള്‍ അടുത്ത കൂട്ടുകാര്‍ പോലും എതിരകാവുന്ന സാഹചര്യങ്ങളായിരുന്നു ഫൈസലിനെ കാത്തുനിന്നത്. വിദേശികളെ വിവാഹം ചെയ്യുന്ന ലിബിയന്‍ പെണ്‍കുട്ടികള്‍ സമൂഹത്തിനു പുറത്തേക്കുള്ള വാതില്‍ തള്ളിത്തുറന്നു എന്നു പറയാം.

കമ്പനി ഏതു രാജ്യക്കാരുടേതായാലും 30 ശതമാനം തൊഴിലാളികള്‍ സ്വദേശികളായിരിക്കണമെന്നതാണ് ലിബിയയിലെ ചട്ടം. നന്നെ ചെറുപ്പത്തില്‍ തന്നെ വാഹനമോടിക്കാന്‍ പഠിക്കുന്നതു കൊണ്ട് അധികപേരും ഡ്രൈവര്‍മാരായി ജോലി ചെയ്യാനാണ് ഇഷ്ടപ്പെടുന്നത്. വെളുത്ത നിറം, മെലിഞ്ഞ് നീണ്ട സുന്ദരമായ ആകാരം, അടിപൊളി വസ്ത്രധാരണം, അലസമായ പ്രകൃതം, കുറഞ്ഞ വേതനം. ലിബിയന്‍ ചെറുപ്പക്കാരെക്കുറിച്ച നിങ്ങളുടെ ആദ്യത്തെ ഇമ്പ്രഷന്‍ ഇതായിരിക്കും. 'മടിയല്ലോ സുഖപ്രദം' എന്ന നിലയിലാണ് കാര്യങ്ങളുടെ പൊതുവെയുള്ള അവസ്ഥ. എന്റെ ലിബിയക്കാരനായ ഡ്രൈവര്‍ സ്തവീ സ്വാലിഹ് പറയും. 'സ്താദ്, ലീബീ യഹ്താജ് റാഹ' ശരിയാണ്, സ്വസ്ഥതയാണ് അഖിലസാരമൂഴിയില്‍. കണ്ണാടി പോലെയുള്ളതും വീതി കുറഞ്ഞതുമായ  റോഡുകളിലൂടെ കണ്ണഞ്ചിക്കുന്ന വേഗതയിലുള്ള അശ്രദ്ധമായ ഡ്രൈവിംഗ് ഇവിടത്തെ അപകടനിരക്ക് വര്‍ധിപ്പിക്കുന്നു. ട്രാഫിക് നിയമങ്ങള്‍ ശ്രദ്ധിക്കുന്നവര്‍ നന്നെ കുറവ്.

സഹാറയുടെ പശ്ചാത്തലത്തില്‍

ആഫ്രിക്ക കറുത്തവരുടെ നാടാണെന്ന് ചെറുപ്പം മുതല്‍ കേട്ടും പഠിച്ചും വളര്‍ന്ന ഇന്ത്യക്കാരായ തൊഴിലാളികള്‍ വെളുത്ത് സുന്ദരന്‍മാരായ തദ്ദേശവാസികളെ കണ്ട് അന്തംവിട്ടു. പഠിച്ചതും കേട്ടതും സത്യം തന്നെയേല്ലേ? മനസ്സിനെ തണുപ്പിച്ചു നിര്‍ത്താന്‍ അവരിലാരോ പണ്ടൊരു കഥയുണ്ടാക്കി. ആ കഥ തലമുറകള്‍ കൈമാറി ഒരു സിദ്ധാന്തമായി മാറി. കഥയിതാണ്, വെള്ളക്കാരായ ഇറ്റലിക്കാന്‍ നാടുവാണ കാലത്ത് കറുത്തവരായ ലിബിയന്‍ പെണ്ണുങ്ങളെ ബലാല്‍സംഗം ചെയ്തു. അങ്ങനെയവര്‍ ഈ ആഫ്രിക്കന്‍ രാജ്യത്തെ വെളുപ്പിച്ചെടുത്തു. അതേസമയം മെഡിറ്ററേനിയന്‍ തീരത്തെ എല്ലാ വടക്കന്‍ ആഫ്രിക്കന്‍ രാജ്യങ്ങളിലെയും ജനങ്ങള്‍ തൊലി വെളുത്തവരാണെന്ന യാഥാര്‍ഥ്യമോ ലിബിയക്കാരില്‍ പലരും വെളുത്ത നിറവും പച്ചക്കണ്ണുമുള്ള കബാഈല്‍ എന്ന ബെര്‍ബെര്‍ വംശജരാണെന്നതോ ഈ കഥ ഏറ്റുപിടിക്കുന്ന പലരും മനസ്സിലാക്കുന്നില്ല. കേട്ടാലും അവര്‍ക്കത് വിശ്വാസിക്കേണ്ട ബാധ്യതയില്ല. അവനവന്റെ വിശ്വാസം. അതാണല്ലോ എല്ലാം.

ലിബിയന്‍ ആരോഗ്യവകുപ്പില്‍ നിന്ന് പിരിഞ്ഞതിനു ശേഷം ഞങ്ങളുടെ കമ്പനിയുടെ ആരോഗ്യം നോക്കുന്ന ബിഹാറുകാരനായ ലളിത് കുമാര്‍ സിന്‍ഹയും ലണ്ടനില്‍ പഠിച്ച സഹപ്രവര്‍ത്തകന്‍ രാജേഷ് വര്‍മ്മയുമൊത്ത് നടത്തിയ ഒരു യാത്രക്കിടയില്‍ ഈ വിഷയം ചര്‍ച്ചക്കു വന്നു. 40ലധികം വര്‍ഷം ലിബിയയില്‍ ചെലവിട്ട സിന്‍ഹ അടിമുടി ലിബിയന്‍ പക്ഷപാതിയാണ്. ഉച്ചാരണഭംഗിയൊന്നുമില്ലെങ്കിലും അസ്സലായി അറബി സംസാരിക്കും. മക്കളൊക്കെ വളര്‍ന്നു വലുതായി ഭാര്യയടക്കം നാട്ടിലേക്കു തിരിച്ചു പോയിട്ടും ഡോക്ടര്‍ക്ക് ഇനിയും ഇന്ത്യയിലേക്ക് മടങ്ങണമെന്ന മോഹമില്ല. അദ്ദേഹത്തിന് ആവേശമായി. 1921ല്‍ ഓട്ടോമന്‍ ഭരണം തകര്‍ന്നതിനു ശേഷമാണ് ഇറ്റലിക്കാര്‍ ലിബിയയിലെത്തുന്നത്. 1969ല്‍ ഒരു രക്തരഹിത വിപ്ളവത്തിലൂടെ ഇദ്രീസ് രാജാവില്‍ നിന്ന് മുഅമ്മര്‍ ഖദ്ദാഫി അധികാരം പിടിച്ചടക്കുന്നതുവരെയേ അവര്‍ ലിബിയയില്‍ ഉണ്ടായിട്ടുള്ളൂ. ഇക്കാലമത്രയും വിദേശീയര്‍ക്കു നേരെയുള്ള തദ്ദേശീയരുടെ ചെറുത്തുനില്‍പ്പ് അതിശക്തമായി നിലനില്‍ക്കുകയും ചെയ്തു. ഈ അവസ്ഥയില്‍ ഒരു സ്ത്രീ പോലും അവശേഷിക്കാതെ ബലാല്‍സംഗത്തിന് ഇരയായെന്നോ? എന്നിട്ട് അവരിലെല്ലാം കുഞ്ഞുങ്ങള്‍ ജനിച്ചുവെന്നോ? എന്നിട്ട് ഈ കുഞ്ഞുങ്ങള്‍ക്കെല്ലാം തന്നെ ബലാല്‍സംഗ കഥയിലെ പുരുഷന്‍മാരുടെ നിറവും കോലവും ലഭിച്ചെന്നോ? മാതാവിന്റെ നിറവും കോലവും ആര്‍ക്കും ലഭിച്ചില്ലെന്നോ? ഡോക്ടര്‍ സിന്‍ഹ കത്തിക്കയറി. അങ്ങനെയാണെങ്കില്‍ രണ്ടര നൂറ്റാണ്ട് ബ്രിട്ടീഷുകാര്‍ അടക്കിവാണ ഇന്ത്യയില്‍ എത്ര പേര്‍ കറുത്ത നിറത്തില്‍ കാണും? ഇറ്റലിക്കാര്‍ക്ക് ലിബിയയില്‍ ഉണ്ടായിരുന്നതിനേക്കാള്‍ സ്വീകാര്യത ബ്രിട്ടീഷുകാര്‍ക്ക് ഇന്ത്യയില്‍ ഉണ്ടായിരുന്നുവെന്നോര്‍ക്കുക. ലിബിയയുടെ അതേനിരയില്‍ മെഡിറ്ററേനിയനോടു ചേര്‍ന്നു കിടക്കുന്ന ഈജിപ്തിലും തുനീസ്യയിലും അള്‍ജീരിയയിലും മൊറോക്കോയിലും ഇതുതന്നെ സംഭവിച്ചുവോ? അവിടെയുള്ളവരും വെളുത്ത തൊലിയുള്ളവരല്ലേ? രാജേഷ് വര്‍മ്മയുടെ മനസ്സില്‍ രൂഢമൂലമായിരുന്ന കൂട്ട ബലാല്‍സംഗ സിദ്ധാന്തത്തിന്റെ അടപ്പൂരി. ചെന്നിത്തല ചൊറിഞ്ഞു കൊണ്ട് ആരോടെന്നില്ലാതെ അദ്ദേഹം ചോദിച്ചു. 'ഇത്രയും കാലം എന്റെ സാമാന്യ ബുദ്ധി എവിടെയായിരുന്നു'?

ലിബിയയിലെ ജനങ്ങള്‍ക്ക് തങ്ങളുടെ പരമ്പരാഗത വേഷത്തോട് പ്രത്യേക ആഭിമുഖ്യമൊന്നുമില്ല. പൊതുസ്ഥലങ്ങളില്‍ വളരെ കുറച്ചു പേര്‍ മാത്രമേ പരമ്പരാഗത വേഷത്തില്‍ പ്രത്യക്ഷപ്പെടാറുള്ളൂ. ജുമുഅക്ക് പള്ളിയിലെത്തുന്ന 95 ശതമാനത്തിന്റെയും വേഷം പാന്റ്സും ഷര്‍ട്ടും തന്നെ. യുവാക്കള്‍ക്ക് ജീന്‍സും ടീ ഷര്‍ട്ടുമാണ് താല്‍പര്യം. ഓഫീസുകളില്‍ സ്യൂട്ടും ടൈയും ധരിക്കാത്തവര്‍ വിരളം. വെള്ളക്കോളര്‍ ഉദ്യോഗങ്ങളില്‍ പകുതിയും കയ്യടക്കിയിരിക്കുന്നത് സ്ത്രീകളാണ്. 85 ശതമാനം സ്ത്രീകളും മുഖവും മുന്‍കൈയും മാത്രം പുറത്തുകാണുന്ന ഇസ്ലാമിക വേഷവിധാനങ്ങളുള്ളവരാണ്. ചെറുപ്പക്കാരികളും പെണ്‍കുട്ടികളും ഇടുങ്ങിയ വസ്ത്രങ്ങളാണ് സാധാരണ ധരിച്ചു കാണാറുള്ളത്. ജീന്‍സ്, ഫുള്‍ സ്ലീവ്  ടോപ്പ്, മുഖമക്കന ഇതാണ് പൊതുവെയുള്ള ശൈലി. അതല്ലെങ്കില്‍ ജീന്‍സിനു പകരം പാദം വരെയെത്തുന്ന സ്കേര്‍ട്ട്.

ജനങ്ങള്‍ തികഞ്ഞ സൌഹാര്‍ദ്ദത്തോടെയാണ് പെരുമാറ്റം. ഒഴിവു ദിവസങ്ങളായ വെള്ളിയാഴ്ചകളിലും ശനിയാഴ്ചകളിലും അവര്‍ നമ്മെ അതിഥികളായി സ്വീകരിക്കുന്നു. ലിബിയന്‍ ഭവനങ്ങളുടെ ഈ സൌഹാര്‍ദ്ദത്തിന്റെ ശീതളിമയിലായിരുന്നു കശ്മീരിയായ എന്റെ സ്നേഹിതന്‍ രാജാ അര്‍ശദ് മുദസ്സിര്‍ റമദാനിലെ എല്ലാ ദിവസവും നോമ്പു തുറന്നിരുന്നത്. മടുപ്പില്ലാത്ത ആതിഥേയത്വം അവ രുടെ പ്രത്യേകതയാണ്. പക്ഷെ ഒന്നു പിഴച്ചാല്‍ മതി. സൌഹൃദവും പരിചയവും ഒന്നും വിഷയമല്ല, അവര്‍ തന്നെ നിങ്ങളുടെ കോളറിന് കുത്തിപ്പിടിച്ചെന്നു വരും. ഉടന്‍ തന്നെ ശാന്തരാവും. പഴയ സൌഹൃദം തിരിച്ചു വരികയും ചെയ്യും. 'വിചിത്രസ്വഭാവികളായ നല്ല മനുഷ്യര്‍' (Nice people with strange behaviour) എന്നാണ് കമ്പനിയിലുള്ളവര്‍ ഇവരെ വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത്.

നിങ്ങള്‍ അറബി അറിയുന്ന മുസ്ലിമാണെങ്കില്‍ അവരുടെ സൌഹൃദം കനക്കും. കമ്പനിയുടെ കേസുകള്‍ വാദിക്കുന്ന സീനിയര്‍ അഭിഭാഷകന്‍ അഹ്മദ് ബെല്‍ഗാസിം എന്നെ മാനം കെടുത്തിയത് അങ്ങനെയാണ്. കാഴ്ചയില്‍ ഗബ്രിയേല്‍ ഗാര്‍സ്യ മാര്‍ക്കേസിന്റെ അപരനെ പോലെയുള്ള ബെല്‍ഗാസിം തികഞ്ഞ പ്രൊഫഷനലാണ്. (ചെയ്യുന്നതും ചെയ്യാതിരിക്കുന്നതുമായ എല്ലാ ജോലികള്‍ക്കും കണക്കു പറഞ്ഞ് പൈസ വാങ്ങുന്ന ആള്‍ എന്നാണു പ്രൊഫഷനല്‍ എന്നതിനര്‍ത്ഥം) എന്നെ പരിചയപ്പെടുത്തി കൊണ്ട് സഹപ്രവര്‍ത്തകന്‍ രാജേഷ് അഭിമാനപൂര്‍വ്വം പറഞ്ഞു. 'ഇതാ ഒരു ഇന്ത്യന്‍ മുസ്ലിം, നന്നായി അറബി സംസാരിക്കും'. അതുവരെ മറ്റെന്തോ കാരണങ്ങളാല്‍ രാജേഷുമായി മുഷിഞ്ഞ് സംസാരിക്കുകയായിരുന്ന ബെല്‍ഗാസിമിന്റെ ഭാവം മാറി. സ്വീകരണത്തിന്റെ ഊഷ്മളത വര്‍ധിച്ചു. അത്യന്തം ആധുനികമായ തന്റെ ഓഫീസ് മുറിയിലേക്ക് കൂട്ടിക്കൊണ്ടുപോയി കോഫിയും ബിസ്കറ്റും തന്നു. സ്വന്തം വൃത്തത്തിനു പുറത്ത് ജാതിയും മതവുമൊക്കെ വിളിച്ചു പറയുന്നത് രണ്ടാംതരമായി ഗണിക്കപ്പെടുന്ന കേരളീയ പരിസരത്തു നിന്നും വരുന്ന ആരും വിഷണ്ണനായി പോകുന്ന ഒരു സാഹചര്യം. ഒരുപക്ഷേ ഇത് ശ്രദ്ധയില്‍ പെട്ടതു കൊണ്ടാവണം ഡല്‍ഹിയിലും ലണ്ടനിലും പഠിച്ച് തികഞ്ഞ പ്രൊഫഷണലായി കഴിഞ്ഞിരുന്ന രാജേഷ് ഇതൊരു തന്ത്രമാണെന്ന് ഹിന്ദിയില്‍ സൂചന നല്‍കി. 'ഇത് നമുക്ക് ശരിക്കും ഉപയോഗപ്പെടുത്തണം' അതായത് എന്റെ മുസ്ലിംനെസ്സ് മുതലാക്കണമെന്നര്‍ഥം.

ലിബിയയിലെ സാധാരണക്കാര്‍ക്ക് തങ്ങളുടെ ഖാഇദ് (നേതാവ്) നെ കുറിച്ച് ഒരു മതിപ്പുമില്ല എന്ന് അവിടെയെത്തിയ ഉടനെ തന്നെ എനിക്ക് പൂര്‍ണബോധ്യമായി. ഇസ്തംബൂല്‍ മുതല്‍ ട്രിപ്പോളി വരെ എന്റെ സഹയാത്രികനായിരുന്ന അദീബ് കുറെ വിവരങ്ങള്‍ നല്‍കിയിരുന്നു. ഏതാനും വര്‍ഷങ്ങളായി ട്രിപ്പോളിയിലാണ് ഇയാളുടെ ജോലി. സ്കൂള്‍ അധ്യാപകന്റെ വേതനം തുടങ്ങുന്നത് 150 ദീനാറില്‍ നിന്നാണ്. അയാളുടെ സര്‍വ്വീസിന്റെ അവസാനത്തോടെ അത് 300 ദീനാര്‍ വരെ ആകും. 38-39 രൂപക്കു തുല്യമാണ് ഒരു ദീനാര്‍. മറുഭാഗത്ത് ഒരു സാധാരണ ഇന്ത്യന്‍ കമ്പനി പോലും തങ്ങളുടെ തൊഴിലാളികള്‍ക്ക് ശമ്പളത്തിന്റെ പുറമെ പോക്കറ്റ് മണിയായി മാസാന്തം 400 ദിനാര്‍ വരെ നല്‍കുന്നുണ്ട്. യുനൈറ്റഡ് അറബ് എമിറേറ്റ്സുമായി ലിബിയയെ താരതമ്യം ചെയ്യാന്‍ പോലുമാവില്ല. യു.എ.ഇയില്‍ തദ്ദേശീയരുടെ ശമ്പളം വിദേശിയുടേതിനേക്കാള്‍ പതിന്‍മടങ്ങ് കൂടുതലായിരിക്കും. ഇവിടെ നേരെ തിരിച്ചും. ആഫ്രിക്കയിലെ ഏറ്റവും വലിയ എണ്ണ ഉല്‍പ്പാദക രാഷ്ട്രം കൂടിയാണ് ലിബിയ. വിമാനങ്ങളില്‍ ഉപയോഗിക്കുന്ന ഹൈക്വാളിറ്റി ഇന്ധനങ്ങളുടെ കൂറ്റന്‍ പാടങ്ങളും ഇനിയും കണക്കാക്കിയിട്ടില്ലാത്ത പാചകവാതക ശേഖരവും ഇവര്‍ക്കുണ്ട്. തങ്ങളോടു കാണിക്കുന്ന ഈ അവഗണനയില്‍ നാട്ടുകാര്‍ക്ക് പരാതിയുണ്ട്. പക്ഷെ ആരോടു പറയും? അന്നാട്ടില്‍ പ്രസിദ്ധീകരിക്കുന്ന രണ്ട് പത്രങ്ങള്‍, അശ്ശംസ്, അല്‍ ഫജ്റല്‍ ജദീദ്, എന്നിവ ഞാന്‍ കാണാറുണ്ടായിരുന്നു. ഉള്ളടക്കത്തില്‍ കാര്യമായ ഒരു വ്യത്യാസവുമില്ലാത്ത രണ്ട് സര്‍ക്കാര്‍ നോട്ടീസ് ബോര്‍ഡുകള്‍. ഇംഗ്ളീഷ് ദിനപത്രങ്ങള്‍  ഉണ്ടായിരുന്നില്ല.

കുറ്റം പറയരുതല്ലോ. ദരിദ്രന്‍ എന്നു പറയുന്നവനു പോലും ലിബിയയില്‍ കാറുണ്ട്. ഒന്നില്‍ കൂടുതല്‍ വാഹനമില്ലാത്ത ഒരു വീടുമുണ്ടാവില്ല.  ദീനാറിന് ഒന്നര ഗ്യാലന്‍ പെട്രോള്‍ ലഭിക്കും. പോലീസുകാരല്ലാത്ത ആരും ബൈക്കോടിക്കുന്നത് കണ്ടിട്ടില്ല. മെഡിറ്ററേനിയന്‍ തീരത്തോടു ചേര്‍ന്നു കിടക്കുന്ന ഫലഭൂയിഷ്ടമായ ഭൂമിയില്‍ അവിടത്തെ മനുഷ്യരെ പോലെ കാഴ്ചയില്‍ തന്നെ സുന്ദരമായ പച്ചക്കറികള്‍. ഒപ്പത്തിനൊപ്പം വളര്‍ത്തിയ ഒലീവും അത്തിയും ഇടകലര്‍ന്ന വിശാലമായ തോട്ടങ്ങള്‍. ഉടമസ്ഥരോടൊപ്പം ചെന്ന് മരത്തില്‍ നിന്നും ആവശ്യമുള്ളത് പറിച്ചെടുത്തു കഴിക്കാം, സന്തോഷമേയുള്ളൂ വഴിപോക്കന് പഴങ്ങള്‍ നല്‍കുന്നതില്‍. ഈന്തപ്പനകളുണ്ടെങ്കിലും കാലാവസ്ഥ തണുത്തതായതു കൊണ്ട് പഴങ്ങള്‍ തുടുക്കാറില്ല. മധുരവും കമ്മി. ട്രിപ്പോളിയില്‍ കടുത്ത വേനലില്‍ പോലും 35 ഡിഗ്രിവരെയേ ചൂട് ഉണ്ടാകൂ. അതുതന്നെയും മെഡിറ്ററേനിയന്‍ കടലില്‍ നിന്നുള്ള തണുത്തകാറ്റിന്റെ പ്രഹരമേറ്റ് ക്രൌര്യം നഷ്ടപ്പെടുന്നു. എന്നാല്‍ ട്രിപ്പോളിയില്‍ നിന്ന് 60 കിലോമീറ്റര്‍ തെക്കോട്ടു യാത്ര ചെയ്താല്‍ ചിത്രമാകെ മാറി. പൊടുന്നനെ സഹാറാ മരുഭൂമിയിലേക്ക് പ്രവേശിക്കുകയായി. ലോകത്തില്‍ തന്നെ ഏറ്റവും പൊള്ളുന്ന ചുടുനിലം. ഗള്‍ഫിലെ പോലെ പൊടിമണലല്ല ഇവിടെ. മഞ്ഞ നിറത്തിലുള്ള കല്ലുകളും മലകളും നിറഞ്ഞ ഭൂപ്രകൃതി. 

എന്നാല്‍, അല്‍ഭുതങ്ങളുടെ കലവറയാണ് ഈ മരൂഭൂമി.

സഹാറക്ക് നടുവില്‍ കുഫ്റ എന്ന പ്രദേശത്ത് ഞങ്ങളുടെ കമ്പനിക്ക് പ്രൊജക്ടുണ്ട്. സീനിയര്‍ മാനേജറും ആര്‍ക്കിടെക്റ്റുമായ അങ്കേത് ശ്രീവാസ്തവയോടൊപ്പം അദ്ദേഹത്തിന്റെ പരിഭാഷകനായാണ് പോയത്. യഥാര്‍ഥത്തില്‍ ശ്രീവാസ്തവക്ക് അതിന്റെ ആവശ്യമൊന്നും ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. കുഫ്റയില്‍ കഴിഞ്ഞ 35 വര്‍ഷമായി മഴ പെയ്തിട്ടില്ലത്രെ. മറ്റു ചിലരുടെ കണക്കില്‍ 60 വര്‍ഷം കഴിഞ്ഞിരുന്നു. ആ കണക്ക് കൂടിവരുന്നുമുണ്ട്. 100ഉം 300 മൊക്കെ ആകുന്നുണ്ട്. എന്നാല്‍ നിങ്ങള്‍ അമ്പരക്കുന്നത് ഈ മരുഭൂമിയിലെ ജലലഭ്യതയെ കുറിച്ച് അറിയുമ്പോഴാണ്. അല്‍പ്പം ഒന്നു കുഴിക്കുകയേ വേണ്ടൂ. വര്‍ഷമറ്റ മണ്ണില്‍ നിന്ന് ജലം പൊടിയുകയായി. മനുഷ്യ നിര്‍മ്മിത മഹാനദി  (Great Man Made River-GMMR) എന്ന പേരില്‍ കൃത്രിമനദി കീറി 1800 മുതല്‍ 2000 കിലോമീറ്റര്‍ ദൂരെ വരെ ഈ വെള്ളമെത്തിക്കാന്‍ അധികൃതര്‍ക്കു കഴിഞ്ഞിട്ടുണ്ട്.Great Socialist People's Libyan Arab Jamahiriyya  എന്ന ലോകത്തെ ഏറ്റവും വലിയ പേരുള്ള ഈ രാജ്യത്തെ ഏറ്റവും വിജയപ്രദമായ പ്രൊജക്ടാണിത്. കുഫ്റയിലെ കിലോമീറ്റുകള്‍ ദൈര്‍ഘ്യമുള്ള മാങ്ങാത്തോട്ടങ്ങള്‍ മരുഭൂമിയുടെ നിര്‍ദാക്ഷിണ്യതയെ വെല്ലുവിളിച്ച് പരന്നു നിവര്‍ന്നങ്ങനെ കിടക്കുന്നു.

അറബിയല്ലാത്ത മറ്റൊരു ഭാഷക്കും ലിബിയയില്‍ ഈ അടുത്ത കാലം വരെ ഒരു പ്രാധാന്യവും ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. ഇംഗ്ളീഷിനെ പടിക്കു പുറത്തു നിര്‍ത്തിയിരുന്ന ലിബിയ പ്രൈമറി തലത്തിലടക്കം ഇംഗ്ളീഷ് ഉള്‍പ്പെടുത്തി സമൂലമായ മാറ്റത്തിന്റെ തുടക്കം കുറിച്ചു കഴിഞ്ഞു. വെള്ളക്കാരോടായി പ്രത്യേക ആദരവുമില്ല. കഴിഞ്ഞ വര്‍ഷം ഖദ്ദാഫിയടക്കം 18 ലിബിയക്കാരെ ബ്ളാക് ലിസ്റ്റില്‍ ഉള്‍പ്പെടുത്തിയ സ്വിറ്റ്സര്‍ലാന്റിന് പിടിപ്പതു കിട്ടി. അടുത്ത ദിവസം അതേ നാണയത്തില്‍ മറുപടി നല്‍കി തൊലിവെളുത്തവന്റെ ധാര്‍ഷ്ട്യത്തിന്റെ മസ്തകം മുഅമ്മര്‍ ഖദ്ദാഫി തകര്‍ത്തു. അഹ്മദ് ഫര്‍ദീദിന്റെ ഗര്‍ബ് സാദഗി (Westoxication) സിദ്ധാന്തത്തിന് ലിബിയയില്‍ വലിയ പ്രസക്തിയൊന്നുമില്ല. കഴിഞ്ഞ 40 വര്‍ഷമായി ഒരേ കൈകളിലായിരുന്ന ഭരണം അടുത്ത തലമുറക്ക് കൈമാറുന്ന 'സോഷ്യലിസ്റ്റ്' പ്രക്രിയക്ക് ലിബിയ തുടക്കം കുറിച്ചിട്ടുണ്ട്. സെയ്ഫുല്‍ ഇസ്ലാം ഖദ്ദാഫി പുറകില്‍ നിന്ന് ഭരണം ആരംഭിച്ചിട്ടുണ്ടത്രെ. ഇയാളുടെ സ്വാധീനം നാള്‍ക്കു നാള്‍ വര്‍ധിച്ചു വരുന്നു. ഖദ്ദാഫിക്ക് മറ്റൊരു ഭാര്യയിലുള്ള മൂത്ത മകന്‍ മുഹമ്മദ് ഇപ്പോഴും പ്രതീക്ഷ കൈവെടിഞ്ഞിട്ടില്ല. ചുവരുകളായ മുഴുവന്‍ ചുവരുകളിലും ഉയര്‍ന്നു നില്‍ക്കുന്ന ഖദ്ദാഫിയുടെ ചിത്രങ്ങളും അദ്ദേഹത്തിന്റെ സ്തുതിവചനങ്ങളുമാണ് ലിബിയ മുഴുക്കെ. 40 വര്‍ഷം ഒറ്റ ഭരണാധികാരിക്കു കീഴില്‍ കഴിഞ്ഞുകൂടുക എന്ന ശിക്ഷ അല്‍പ്പം കടുത്തതു തന്നെയാണ്. ആഫ്രിക്കയുടെ മൊത്തം നേതാവായി ഉയര്‍ത്തിക്കാട്ടാനുള്ള വ്യഗ്രതയില്‍ ലിബിയയുടെ സ്വത്ത് മുഴുവനും ദുര്‍വിനിയോഗം ചെയ്ത് അഴിമതിക്കാരായ മറ്റുള്ള ഭരണാധികാരികളെ ഖദ്ദാഫി സുഖിപ്പിക്കുകയാണെന്നാണ് എതിരാളികളുടെ ആരോപണം.

ഗള്‍ഫിലേതു പോലെ സുലഭമല്ലെങ്കിലും ലിബിയയില്‍  മലയാളികളുടെ സാന്നിധ്യമുണ്ട്. അധികവും ഡോക്ടര്‍മാരും നഴ്സുമാരും അധ്യാപകരുമാണ്. ഇംഗ്ളീഷ് അധ്യാപകരാണ് കൂടുതലും. ഗള്‍ഫില്‍ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമെന്ന് തോന്നാവുന്ന ഒരു ചിത്രമാണ് ലിബിയയുടെ പുതുതലമുറയുടെ വായനാശീലം. ട്രിപ്പോളിയിലെ ഒരു തെരുവിലുള്ളയത്ര ബുക്ക് ഷോപ്പുകള്‍ ദുബൈ മൊത്തം തെരഞ്ഞാല്‍ കാണാനാവില്ല. ഇന്ത്യയെ കുറിച്ചും ഗാന്ധിജി-നെഹ്റുമാരെ കുറിച്ചും ആധികാരികതയോടെ അവര്‍ സംസാരിക്കുന്നു. കേരളത്തെ കുറിച്ചു പോലും അവര്‍ക്ക് വായിച്ചറിവുണ്ട്. കരേല എന്ന ഹിന്ദിവാക്കില്‍ നിന്നാണ് 'കേരള'യുടെ നിഷ്പത്തിയെന്ന് അധികവായന നടത്തിയ ഒരാളെ ഞാന്‍ പരിചയപ്പെട്ടു. ഭൂപടത്തില്‍ കാണുന്ന കേരളത്തിന്റെ ചിത്രത്തിനും കൈപ്പക്കക്കുമിടയിലെ സാദൃശ്യമായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ വാദത്തിന്റെ തെളിവ്.